زهرا طوسی/
در حالی که برخی بسته‌شدن مرز ایران با عراق را تغییر مسئول متخلف گذرگاه مرزی و عامل نابسامانی در روند انتقال کالا و مسافر به عراق می‌دانند و دیگری علت بسته‌شدن مرز را به بارش برف نسبت داده و برخی نیز احتمال تخلف در رعایت استاندارد کالاهای صادراتی ایران را دلیل اصلی محدودیت در تردد بین دو کشور اعلام کرده‌اند، اما بسیاری معتقدند پیشگیری از گسترش کرونا می‌تواند عامل اصلی توقف تبادلات ما با عراق و دیگر کشورهای همسایه باشد.
هر چند کارشناسان می‌گویند اثر ویروس کرونا بر اقتصاد ایران به دلیل شرایط تحریمی و بسته‌بودن آن کمتر از سایر کشورهایی است که تبادلات تجاری بالاتری دارند، اما در شرایطی که کل اندازه کشورمان در تجارت جهانی روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شود، این پرسش مطرح است که آیا قدرت این ویروس به اندازه‌ای هست که بتواند اقتصاد ما و کشورهای همسایه را در منطقه ضربه فنی کند یا خیر؟
کاهش قیمت نفت به زیر ۶۰ دلار
می‌دانید که شیوع ویروس کرونا در چین بر مصرف انرژی تأثیر گذاشته و فعالیت برخی کارخانه‌ها و حمل ونقل را در آن کشور متوقف کرده است. بدین ترتیب تقاضا برای نفت کم شده و قیمت‌ها کاهش پیدا کرده است. به گفته بیژن زنگنه، وزیر نفت «بازار نفت تحت فشار قرار گرفته و قیمت‌ها به زیر ۶۰ دلار در هر بشکه رسیده است». در چنین شرایطی که درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت کاهش یافته، بازار ۲ هزار میلیارد دلاری تجارت با کشورهای همسایه مقابلمان قرار دارد که البته اکنون ۲ درصد از آن در اختیار ماست.
باید یادآوری کنیم حجم مبادلات تجاری ایران با دنیا به دلیل تحریم‌ها کاسته شده، اما میزان تبادلات با همسایگانی نظیر عراق، چین، هند، روسیه، افغانستان، ترکیه و... به عنوان طرف‌های اصلی معاملات تجاری همواره در پناه پیوندهای اقتصادی محکم با این کشورها برقرار بوده است. به طوری که ۹۰درصد تجارت ما با این ۱۰کشور و ۱۰درصد تجارت ما با ۱۰۰ کشور دیگر دنیاست.
تنها از یک پنجره که رو به اقتصاد عراق به روی ما باز است، ایران می‌تواند سالانه ۱۳ میلیارد دلار کالا به این کشور صادر کند و برای فعالان اقتصادی کشورمان یک چشم‌انداز ۲۰ میلیاردی محسوب می‌شود. محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی که به تازگی گفته بود «عراق به خاطر منابع ارزی کاملاً دست به نقد است و حتی زارع ایرانی براساس سیگنال عراقی‌ها محصول می‌کارد؛ به‌خصوص اینکه ما وقتی مشکل کمبود کالا داریم عراق درهای خود را باز می‌کند و با توجه به منابع ارزی، خرید خوب کرده و جذابیت برای صادرات ایجاد می کند».
معطلی یک‌هزار کامیون در مهران
حالا در شرایطی که بازرگانان ایرانی چشم به بازار عراق دوخته‌اند، دیروز نامه‌ای از مدیرکل گمرک ایلام به مدیرکل دفتر صادرات منتشر شد که از تعطیلی مرز مهران برای صادرات کالاهای ایرانی به عراق خبر می‌داد. این نامه به سرعت در شبکه‌های اجتماعی دست به دست و گفته شد عراق برای پیشگیری از گسترش کرونا تصمیم به بستن مرز گرفته است. خبرگزاری فارس با استناد به نامه مدیرکل گمرک ایلام خبر داده با تصمیم عراق برای بستن مرز مهران یک‌هزار کامیون در پارکینگ مرز معطل مانده‌اند.
اعلام خبر بسته شدن مرز عراق با ایران و ترند شدن هشتک «مرز با ایران را ببندید» از سوی کاربران ترکیه در فضای‌مجازی، موجی از نگرانی در بین فعالان اقتصادی ایجاد کرده است که چه بر سر تجارت خارجی ما خواهد آمد. چرا که فارغ از رقبای فرامنطقه‌ای ایران در عراق، در حال حاضر عربستان به مثابه رقیب اصلی منطقه‌ای ایران در بستر یارگیری از کشورهای منطقه فعال است و احتمال دارد بتواند از فرصت پیش آمده راهی به سوی توسعه صادرات به عراق و دیگر کشورهای همسایه برای خود بگشاید و کار را برای بازرگانان ایرانی دشوار کند.
سفر به عتبات تعلیق شد
یکی‌دیگر از حوزه‌های اقتصادی که از خبر شیوع کرونا تأثیر گرفته، گردشگری است. سرپرست معاونت عتبات سازمان حج و زیارت اعلام کرده است: با توجه به دیده شدن نمونه‌هایی از ویروس کرونا در کشور، مرزها بسته شده و امکان اعزام زائران در قالب کاروان‌ها از مرزها وجود ندارد. البته عراقی‌ها می‌توانند از مرزهای زمینی به کشورشان بازگردند. اعزام کاروان‌های عتبات به صورت هوایی نیز در حال حاضر متوقف شده و اعزامی به عتبات صورت نمی‌گیرد. کاروان‌های زمینی و هوایی عتبات از جمعه به حالت تعویق درآمده و روند اعزام زائران عتبات در جلساتی با مسئولان عراقی بررسی و دوشنبه نهایی می‌شود. حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران گفته است: امسال با توجه به شیوع کرونا در ایران و انتشار اخبار درباره این اتفاق، شرایط برای جذب گردشگر بسیار دشوار است و با این شرایط حتی سفرهای داخلی هم لغو می‌شوند. با این حال، ما در جلسه‌ای اضطراری به دنبال پیدا کردن راهکارهایی هستیم تا کمترین ضرر را ببینیم.
بسته‌بودن اقتصاد ایران مانع تبعات کرونا
میثم رادپور، کارشناس مسائل اقتصادی در این باره می‌گوید: ایران کمتر از آن چیزی که ظرفیت دارد با دنیا در ارتباط است و طبیعتاً بحران‌هایی از این دست تأثیر قابل‌توجهی نخواهد داشت. همان‌طور که در بحران اقتصادی دنیا در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ نیز ایران چندان تحت‌تأثیر قرار نگرفت.
این کارشناس اقتصادی یادآور می‌شود: ما نمی‌توانیم آینده این ویروس را حدس بزنیم، اگر با ورود به فصل گرما این ویروس از بین برود، شرایط اقتصادی طبیعی‌تر خواهد شد. اما این اثر در اقتصاد ایران نسبت به کشوری مانند چین که با تمام دنیا در ارتباط است، متفاوت است.
تأثیر کرونا بر اقتصاد نفتی است
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین نیز درباره تأثیر ویروس کرونا بر اقتصاد ایران می‌گوید: متأسفانه یا خوشبختانه آن‌قدر ارتباط اقتصادی کشور با دنیا کم شده که این‌گونه مسائل بین‌المللی زیاد بر اقتصاد ما تأثیرگذار نیست. اگر اقتصاد ما مانند همیشه می‌توانست نفت به چین صادر کند، این اُفت قیمت انرژی می‌توانست بر اقتصاد ما تأثیرگذار باشد، اما هم‌اکنون به دلیل تحریم‌ها صادرات نفت ایران به حداقل ممکن رسیده، در نتیجه می‌توان از تأثیر این افت قیمت انرژی (به هر دلیلی) چشمپوشی کرد. به گفته وی، تأثیر کرونا بر اقتصاد نفتی ما تأثیرگذار بود، یعنی زمانی که رکورد فروش نفت روزانه ایران تنها به چین ۸۵۰هزار بشکه بود، اما اکنون در مجموع به همه کشورها روزانه ۳۰۰هزار بشکه نفت می‌فروشیم.
تجارت با چین و عراق ادامه دارد
اما درباره اینکه کرونا چه تأثیری بر تجارت با چین و عراق می‌گذارد، لاهوتی می‌گوید: با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته دست‌کم در کوتاه‌مدت کرونا در تجارت ایران با دو شریک مهم یعنی چین و عراق تأثیری نخواهد گذاشت.
به گفته وی، آنچه در حال حاضر رخ داده کاهش تقاضای برخی کشورها برای واردات کالا از چین بوده، اما در مسیر مخالف یعنی واردات چین، چنین اتفاقی رخ نداده و از این رو بازار صادراتی ایران در چین در حال حاضر تهدید نشده است.
محموله‌های تجاری همچنان تبادل می‌شوند
درباره آخرین وضعیت تجارت با عراق نیز براساس برنامه‌ریزی‌های دولت عراق رفت وآمد ایرانی‌ها به این کشور محدود شده، اما این موضوع شامل حال محموله‌های تجاری و اقتصادی نمی‌شود.
لاهوتی می‌گوید: در حال حاضر تعداد زیادی از کامیون‌های ایرانی برای ورود به کشور عراق در مرز قرار دارند و آمد و شدشان ادامه دارد. با این وجود عراق به منظور جلوگیری از شیوع کرونا، وضعیت سلامت رانندگان ایرانی را بررسی می‌کند، اما این به معنای توقف صادرات به عراق نبوده و نخواهد بود.
به گفته رئیس کنفدراسیون صادرات ایران، هر چند شیوع کرونا در رفت وآمد هیئت‌های تجاری می‌تواند محدودیت‌هایی را به وجود بیاورد، اما دست‌کم در کوتاه‌مدت بر بازار صادراتی ایران تأثیری نگذاشته است.
رضا تنهایی‌مقدم، تحلیلگر اقتصادی معتقد است: مراودات اقتصادی پیچیدگی‌هایی دارد که به سادگی نمی‌شود آن را جایگزین کرد. به عنوان مثال این‌طور نیست که کشورهای رقیب بتوانند با ارائه خدمات مشابه جای ایران را تصاحب کنند و این چند علت دارد. نخست اینکه ایران نشان داده نسبت به شرکایش وفادار است و هر جا این کشورها با تهدیدی مواجه شده‌اند، ایران از آن‌ها حمایت کرده است. به عنوان مثال مخاطب ما در کشور عراق تنها دولت عراق نیست و ما با ملت این کشور منافع اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و عقبه تاریخی و مذهبی مشترک داریم که همه این‌ها در مناسبات مختلف ما با این کشور گره خورده و ما را به یک متحد راهبردی با عراق تبدیل کرده است.
نظر شما